Του Δημήτρη Παυλακούδη: Σχεδόν ένας αιώνας από τη μάχη του Σκρα! Τόσο κοντά και τόσο μακριά μας!

17  Μάη  του  1918, ένας αιώνας  πίσω, μια ημερομηνία που έμελλε να  σημαδέψει  όχι μόνο την νεοελληνική  αλλά  και την  ευρωπαϊκή  ιστορία.

Λίγα  χιλιόμετρα  από  το  χωριο  μας  το Φανό  Κιλκίς,  στα  χώματα της ορεινής  επαρχίας της Παιονίας του Κιλκίς, λίγα μόλις  χρόνια πριν καταφτάσουν κατατρεγμένοι  και ξεριζωμένοι  γυρεύοντας καταφύγιο χιλιάδες  πρόσφυγες  πρόγονοί μας , το  χωριό ΣΚΡΑ  αποτέλεσε  έναν  από τους  σπουδαιότερους  σταθμούς  του   Α  Παγκοσμίου  Πολέμου.

Λίγο καιρό μόλις  μετά  το τέλος  του  φριχτού  για την Ελλάδα Εθνικού  Διχασμού, που  ξέσπασε ανάμεσα στον πρωθυπουργό  Ελευθέριο  Βενιζέλο  και το βασιλιά Κωνσταντίνο  με αφορμή την  ένταξη  ή μη της Ελλάδος  στον Α Παγκόσμιο  Πόλεμο  και  σχεδόν  οδήγησε την πατρίδα μας  στο χείλος  του Εμφυλίου  Πολέμου, η  ΕΛΛΑΔΑ  έμπαινε  έστω και καθυστερημένα  στον  πόλεμο  ως σύμμαχος της  Αντάντ ή Τριπλής  Συνεννόησης, της συμμαχίας  δηλαδή Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας  στην  οποία είχαν ήδη ενταχθεί οι  γειτονές μας  Σέρβοι.

Τι  μπορούσε να προσδοκά κανείς από μια χώρα  που ήταν  ήδη από το  1904-αν  εντάξουμε και το Μακεδονικό Αγώνα που  διαδραματίστηκε  στην περιοχή  μας- συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση  και μάλιστα έμπαινε στον πόλεμο  μετά από ένα σπαρακτικό και επώδυνο διχασμό;

Κι όμως  η σύντομη παρουσία του ελληνικού στρατού  στο πλευρό των συμμάχων αποδείχθηκε  καίρια και καθοριστική  για την  οριστική νικηφόρα  για τους συμμάχους έκβαση  του Α Παγκοσμίου Πολέμου.

Είναι  αποδεκτό  απ όλους σχεδόν  τους  σύγχρονους ιστορικούς  και μελετητές  της περιόδου  εκείνης  πως οι σημαντικότερες στρατιωτικές επιτυχίες του σημειώθηκαν στην περιοχή μας, στη μάχη του Ραβινέ (1 Μαΐου 1917) και στη μάχη του Σκρά (17 Μαΐου 1918),που οδήγησαν  στην τελική επίθεση που εκδηλώθηκε από τις δυτικές δυνάμεις καθόλο το μήκος του βαλκανικού μετώπου, το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς και οδήγησε στη διάσπαση των εχθρικών γραμμών και την τελική ήττα των Γερμανοβουλγαρικών στρατιωτικών τμημάτων.

ΞΕΚΑΘΑΡΑ ΟΜΩΣ η  μεγαλύτερης  σημασίας μάχη-νίκη που πέτυχαν οι δυνάμεις της Αντάντ ήταν η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ που είχε τη σφραγίδα του ηρωισμού και της αυταπάρνησης του ελληνικού στρατού.

 Με αφομή λοιπόν  τη συμπλήρωση σχεδόν ενός αιώνα  από  τη  σπουδαία  μάχη ας  γυρίσουμε το ιστορικό βλέμμα έναν αιώνα πίσω  κι ας θυμηθούμε  το ιστορικό της μάχης,στην οποία την κύρια επιθετική δύναμη  αποτέλεσαν  οι τρεις σπουδαίες  όπως παοδείχθηκε ελληνικές μεραρχίες στρατού, της Εθνικής Άμυνας του Ελευθερίου Βενιζέλου,

Αρχιπελάγους (Υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου), Σερρών (Υποστράτηγος Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης) και Κρήτης (Υποστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιάδης), δύναμης 53.740 ανδρών, με 24 Τάγματα Πεζικού, 672 αυτόματα όπλα και 44 πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα. Επίσης, οι Σύμμαχοι διέθεσαν το 45 Γαλλικό Σύνταγμα Πεζικού και ένα λόχο φλογοβόλων για την ενίσχυση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους και το 1ο Σύνταγμα Αφρικανών ως εφεδρεία.

Η κατάληψη  της  οχυρής τοποθεσίας  του υψώματος  Σκρα Ντι  Λέγκεν  ήταν  ο βασικός  στόχος  των Συμμαχικών δυνάμεων καθώς  λόγω της ιδιαιτερότητας της  γεωμορφολογίας της περιοχής  ο έλεγχος  της επέτρεπε  στο νικητή  να κυριαρχήσει και να επεκταθεί  έχοντας οχυρωθεί σημαντικά σε ολόκληρη  την περιοχή  του μετώπου  της  Κεντρικής και όχι μόνο Μακεδονίας. Όπως επισημαίνει  ο  Αντιστράτηγος Ιωάννης  Κακουδάκης (Διευθυντής της Διεύθυνσης Ιστορίας του ΓΕΣ): «Στις 04:30 της 17/30 Μαΐου 1918 (παλιό ημερολόγιο/νέο ημερολόγιο), άρχισε η προπαρασκευή του πυροβολικού και στις 04:55 άρχισε η επίθεση του ελληνικού πεζικού με ορμή, με υψηλό ηθικό και πίστη για τη νίκη μέσα σ’ ένα φραγμό του εχθρικού πυροβολικού. Η εχθρική αντίσταση, μπροστά στην επιθετικότητα του Ελληνικού Στρατού κάμφθηκε μέχρι πλήρους τελικής συντριβής τόσο των αμυνομένων, όσο και των εχθρικών ανεπιτυχών άμεσων αντεπιθέσεων.

Δεν θα επεκταθούμε στην αναλυτική εξιστόρηση της διεξαγωγής της μάχης, η οποία ήταν όντως μεγαλειώδης, «μάχη εκ του συστάδην και δια της λόγχης», όπως αναφέρεται στους στρατιωτικούς κανονισμούς. Ωστόσο, αξίζει να επισημάνουμε τη συμβολή των καιρικών συνθηκών στη διεξαγωγή της. Την ημέρα αυτή ο καιρός ήταν νεφελώδης και από τις 0900 ώρας άρχισε να βρέχει. Επικρατούσε αραιή ομίχλη, η οποία ευνοούσε την προώθηση του πεζικού, χωρίς να επισημαίνονται οι κινήσεις τους, γιατί τα εγγύς παρατηρητήρια είχαν καταστραφεί και τα υψηλότερα της Τσένας ήταν καλυμμένα από πυκνά σύννεφα και δεν υπήρχε ορατότητα. Η καταστροφή των βουλγαρικών οργανώσεων από το ελληνικό πυροβολικό ήταν ολοκληρωτική και η προσβολή των επιφανειακών δυνάμεων εύστοχη. Η διάνοιξη των δρομολογίων από το Μηχανικό ήταν άμεση και αποτελεσματική και η συνεργασία του 45ου Γαλλικού Συντάγματος Πεζικού και των τμημάτων του 1ου Αφρικανικού Συντάγματος, που είχαν δοθεί υπό διοίκηση στη Μεραρχία, ήταν αρκετή καλή.

Όλες οι βουλγαρικές αντεπιθέσεις απέτυχαν. Οι ελληνικές απώλειες ήταν: νεκροί 605⁵, τραυματίες 2.227 και 164 αιχμάλωτοι. Οι απώλειες των Βουλγάρων δεν είναι γνωστές. Ωστόσο καταμετρήθηκαν πάνω από 400 νεκροί στο πεδίο της μάχης και 1835 αιχμάλωτοι, και κυριεύτηκε πολύ εχθρικό υλικό, πυροβόλα, πολυβόλα, κ. ά. και μεγάλες ποσότητες πυρομαχικών.»

Η  ΜΑΧΗ  ΤΟΥ ΣΚΡΑ  βασίστηκε  σε πολλούς παράγοντες, όπως  η  καλή στρατηγική τοποθέτηση των συμμαχικών δυνάμεων, η πιστή εφαρμογή  από πλευράς των δυνάμεων  των εντολών  τόσο της γαλλικής διοίκησης όσο και του Αντιστρατήγου Ζυμβρακάκη, καθώς και  η  μεθοδικότητα και συνεργασία των δυνάμεων κατά την επίθεση.Είναι ξεκάθαρο όμως  πως  η επιτυχία σε μια τόσο δύσκολη μάχη  και η κατάληψη ενός τόσο σημαντικού οχυρού βασίστηκαν κύρια στη γενναιότητα,το υψηλό φρόνημα  και  την αυταπάρνηση οπλιτών και αξιωματικών.

Ιστορίες αυτοθυσίας όπως εκείνη του  Ταγματάρχη  Παπαγιάννη που πάλεψε μέχρι τέλους  πέφτωντας ηρωικά στο πεδίο της μάχης, αλλά και άγνωστες καθημερινές ιστορίες πολεμιστών-ηρώων της μάχης, όπως  εκείνη του Σολανοκωστή  από τον Κακόπετρο  Χανίων  που παρουσίασε πριν λίγα χρόνια η «ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ» αποδεικνύουν περίτρανα  το μεγαλείο ψυχής και την αδάμαστη πίστη  όσων πολέμησαν εκείνες τις μέρες.

Σαφώς και για τη  ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ γράφτηκαν  ως τώρα πολλά και θα γραφτούν ακόμη περισσότερα.Εκείνο όμως που έχει σημασία πάνω απ όλα είναι πως δυστυχώς ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι  και κυρίως νέοι,ακόμη και της περιοχής μας που αγνοούν τη σημασία του τόπου και της περιοχής μας.

Εδώ και λίγα χρόνια στο  ΣΚΡΑ λειτουργεί το μουσείο Α Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο χάρη κυρίως σε δωρεές οικογενειών  αξιωματικών και πολεμιστών της μάχης αλλά και αντικειμένων που βρέθηκαν  στην ευρύτερη περιοχή, διασώζει με μνοναδικό τρόπο όχι μόνο μνήμες αλλά και πολύτιμο υλικό των αντίπαλων στρατών,όχι μόνο των συμμάχων αλλά και του Γερμανικού και Βουλγαρικού στρατού. Είναι λοιπόν  ένα μουσείο-ζωντανή μαρτυρία της μάχης  που πρέπει  να επισκεφτεί ο καθένας μας.Επίσης υποχρέωση της πολιτείας και όλων όσων αγαπούμε την ιστορία της περιοχής μας (μελετητές,φορείς,πολιτιστικοί σύλλογοι,κάτοικοι) είναι να διεκδικήσουμε την ανάδειξη και αποκατάσταση μνημείων όπως τα Γαλλικά Νεκροταφεία,που βρίσκονται ανάμεσα στα χωριά Σκρα-Φανός,του μνημείου προς τιμήν του Ταγματάρχη Παπαγιάννη,καθώς και του Γαλλικού Νοσοκομείου και των θέσεων κοντά στο Δρέβενο και την περιοχή της Λίμνης Μεταλλείου και του Κοτζά Ντερέ.

Όλη η περιοχή μας «μας ψιθυρίζει» μέσα από το χώμα,τον αέρα της και τα μνημεία της την ιστορία της! Ας τιμούμε πάντα τη μνήμη των πεσόντων και των αγωνιστών της Μάχης του Σκρα  και  ας  φροντίσουμε  να κρατήσουμε ζωντανό κάθε ίχνος εκείνης της σπουδαίας ιστορικής περιόδου που  είναι τόσο κοντά μας ακόμη κι αν φαντάζει τόσο μακριά!

 

Δημήτρης Χ. Παυλακούδης

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΜΑ  Μεσαιωνικής και Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ

Πρόεδρος Δ.Σ. Πολιτιστικού  Συλλόγου Φανού Κιλκίς