Το άγνωστο τέμενος στα Δυτικά

ΤΗΣ  ΚΥΑΣ  ΤΖΗΜΟΥ

Το ζήτημα είναι παλιό. Οι περίπου 5.000 μουσουλμάνοι της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης ζητούσαν και ζητούν έναν δικό τους τόπο λατρείας. το ζήτημα απασχόλησε τη διοίκηση του δήμου, και ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης τάχθηκε από την αρχή υπέρ της ικανοποίησης του αιτήματος της μουσουλμανικής κοινότητας. Τον Αύγουστο του 2011 είχε δηλώσει σε δημοσίευμα της Μακεδονίας: «Κατά τη γνώμη μου η καταλληλότερη λύση θα ήταν να δοθεί το τέμενος που υπάρχει στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, το οποίο λειτουργούσε μέχρι και την απελευθέρωση ως λατρευτικός χώρος, δεν έχει άλλες λειτουργίες και βρίσκεται και σε καλή κατάσταση».

Πριν λίγες μέρες σε συνέντευξή του στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Ορθοδοξία Info», ο κ. Μπουτάρης είπε και πάλι πως δεν θα τον πείραζε να λειτουργήσει ένα τέμενος στην πόλη. «Η μουσουλμανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης οφείλει να κάνει ένα αίτημα στο κράτος, στη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, για τη δημιουργία ενός χώρου λατρείας. Δεν θα το έλεγα τζαμί αλλά χώρο λατρείας. Μετά χαλάλι τους. Δεν έχω κανένα πρόβλημα», είπε και πρότεινε πάλι τη λύση του τζαμιού στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά. «Υπάρχει ένας χώρος στο στρατόπεδο Παύλου Μελά όπου βρισκόταν ένα μικρό τζαμί. Για να μην κατεδαφιστεί, επειδή ήταν χαρακτηρισμένο ως αρχαιολογικός χώρος, μετακινήθηκε λίγο παρακάτω. Τι πιο απλό για το ελληνικό κράτος, να το δώσει στην μουσουλμανική κοινότητα, εάν κάνει ανάλογο αίτημα.” (πηγή: Voria.gr)

Πόσοι από μας γνωρίζουμε την ύπαρξη αυτού του τεμένους μέσα στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά. Η περιοχή εκεί στα δυτικά είχε το όνομα Λεμπέτ και το τέμενος είναι γνωστό και ως τζαμί του Λεμπέτ. Οι μεγάλοι στρατώνες στη Θεσσαλονίκη κατασκευάστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα σε διάφορους ελεύθερους χώρους εκτός των τειχών της πόλης. Ένας από τους στρατώνες αυτούς ήταν και ο στρατώνας πυροβολικού στην περιοχή του Στρατοπέδου Παύλου Μελά, κατασκευασμένος µμεταξύ των ετών 1890 και 1905. Οι εγκαταστάσεις του προέκυψαν µετά την αγορά το 1890 από το Τουρκικό ∆ηµόσιο του αντίστοιχου οικοπέδου έκτασης 49 τουρκικών στρεµµάτων από τη Σαφιγιέ Χανούµ. Ο Π. Κοντογιάννης, στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο» του 1911 αναφέρεται και στην τυπολογία των στρατώνων πυροβολικού σηµειώνοντας ότι κτίστηκαν «κατά γερµανικά υποδείγµατα». Συγχρόνως την περίοδο αυτή γερµανοί στρατιωτικοί αναλαµβάνουν την ευθύνη της αναδιοργάνωσης και του εκσυγχρονισµού του τουρκικού στρατού. Στο στρατόπεδο Παύλου Μελά διασώζονται σήµερα κτίρια στρατιωτικά διαφόρων εποχών. Τα παλαιότερα και τα πιο σηµαντικά από πλευράς µορφολογικής και τυπολογικής κτίρια του αρχικού στρατοπέδου (1890-1905) είναι το ∆ιοικητήριο της 9ης ΤΑΞΥΠ, το πρώην οθωµανικό τέµενος του τουρκικού στρατώνα και τα δύο µεγάλα διώροφα κτίρια στρατώνων µε τους θαλάµους οπλιτών, διατεταγµένα σε ορθή γωνία.

'Οταν ξεκίνησε το ολυμπιακό έργο της διάνοιξης της οδού Λαγκαδά τα αρµόδια Όργανα του ΥΠΠΟ έκαναν αυτοψία στα κτίρια του Στρατοπέδου ώστε να προχωρήσουν στον χαρακτηρισμό τους ως μνημεία. Με βάση τη γνωµοδότηση του εν λόγω Συµβουλίου (αρ. Πράξης 17/11-9-03) εκδόθηκε η Υ.Α. ΥΠΠΟ/∆ΝΣΑΚ/Γ/532/64683/19-11-03 (ΦΕΚ 1786/τΒ/2-12-03) σύµφωνα µε την οποία μεταξύ των άλλων κτιρίων χαρακτηρίστηκε “ως µνηµείο ολόκληρο το κτίσµα του Οθωµανικού Τεµένους, λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, τεχνικής και εν γένει ιστορικής και επιστηµονικής σηµασίας του”. Λόγω του χαρακτηρισµού του ως µνηµείου απαιτήθηκε σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία η ολόσωµη µετακινησή του, ώστε να μην καταστραφεί από την διάνοιξη του δρόμου. Η μετακίνησή του πραγµατοποιήθηκε µετά τις απαραίτητες εγκρίσεις τον Ιούνιο του 2005, σύµφωνα µε µελέτη που συντάχθηκε από τον µηχανικό ∆ηµήτριο Κορρέ. Η µετακίνηση έγινε κατά την κατεύθυνσή του, προς το εσωτερικό του στρατοπέδου και σε απόσταση 25µ. περίπου από την αρχική του θέση. Το τέμενος είναι προσανατολισμένο προς την ιερή πόλη των μουσουλμάνων, τη Μέκκα, προσανατολισμό που διατήρησε και μετά τη μετακίνησή του. Είναι το δεύτερο που βρίσκεται εκτός των τειχών της Θεσσαλονίκης. Ανατολικά εκτός των τειχών διατηρείται το Γενί Τζαμί.

Το κτίριο του πρώην οθωµανικού τεµένους του στρατώνα, που παρέμενε παντελώς άγνωστο μέχρι τον χαρακτηρισμό του ως διατηρητέο και την δημοσιότητα που του δόθηκε κατά τη μετακίνησή του είναι τοποθετηµένο έκκεντρα ως προς τα υπόλοιπα, είναι ορθογωνικό σε κάτοψη διαστάσεων 18,15 Χ 13,45 µ. µε µικρή προεξοχή στον κεντρικό άξονα, προς την ανατολή (εικ.3). Στον όροφο διατηρείται η διαµόρφωση του ιερού (µιχράµπ) µε τοξωτή απόληξη καθ’ ύψος και επίστεψη µε οδοντωτή ταινία. Πλαισιώνεται από γύψινους ηµικίονες µε κορινθιακά κιονόκρανα. Η οροφή φέρει διακόσµηση (µε ταινίες ξύλινες σε φυτικά σχέδια) µε υποδιαιρέσεις ψευδοφατνωµάτων. Πάνω από την είσοδο του κυρίως χώρου του τζαµιού στον όροφο υπάρχει ενσωµατωµένη λίθινη επιγραφή σε παλαιοτουρκική γραφή. Η χρονολογία που διακρίνεται, κατά πάσα πιθανότητα είναι το 1321 έτος Εγίρας που αντιστοιχεί στο έτος 1905. Το στοιχείο αυτό τεκµηριώνει το γεγονός ότι το συγκεκριµένο τέµενος είναι το τελευταίο κτίσµα του είδους που κατασκευάστηκε στη Θεσσαλονίκη πριν από την απελευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό. Ο μιναρές του κτιρίου εικάζεται ότι γκρεμίστηκε μετά το 1922, όταν στο πλαίσιο του «εξευρωπαϊσμού» της πόλης γκρεμίστηκαν σχεδόν όλοι οι μιναρέδες.

Εικόνα από το βιβλίο του Σπύρου Λαζαρίδη, "Η μοναξιά του Ζέιτενλικ", εκδ. Ζήτρος από το Αρχείο Μέγα: Διακρίνεται το τέμενος με τον μιναρέ του.

Λίγοι Θεσσαλονικείς πάντως γνωρίζουν την ύπαρξή του, ακόμη κι αυτοί που έχουν επισκεφτεί το Στρατόπεδο, μια που το ορθογώνιο κτίριο δεν κάνει φανερή την ταυτότητά του και την χρήση του ως μουσουλμανικός τόπος λατρείας πριν την Απελευθέρωση.

Εικόνες: Νώντας Στυλιανίδης από το 2005 κατά τη διάρκεια της μετακίνησης του κτιρίου

Πηγές: "ΟΙ ΠΡΩΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ. Η περίπτωση των στρατοπέδων Π. Μελά και Κόδρα στη Θεσσαλονίκη" της Ευαγγελίας Καμπούρη - Α/Μ Προϊσταµένη της ΕΝΜ-ΚΜ

"H Μοναξιά του Ζέιτενλικ" του Σπύρου Λαζαρίδη, εκδ. Ζήτρος

ΠΗΓΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ: http://www.parallaximag.gr/thessaloniki/agnosto-temenos-sta-dytika#sthash.bK9Zk1Ns.dpuf