Φλας-μπακ στην ιστορία της Θεσσαλονίκης μέσα από το φακό του Γ. Κυριακίδη

Παρουσιάστηκε το λεύκωμα για τον θρυλικό φωτορεπόρτερ

 

Το παλιό σχολείο στη Γέφυρα του Αξιού είχε πλημμυρίσει κι ο δημοσιογράφος, μαζί με τον φωτογράφο, βρίσκονταν από νωρίς εκεί, προκειμένου να καλύψουν το γεγονός. Ο δεύτερος είχε τραβήξει πάνω από 100-200 φωτογραφίες, αλλά δεν έλεγε να σταματήσει. Ο δημοσιογράφος άρχισε να δυσανασχετεί -άλλωστε το ρεπορτάζ το είχαν: "Πάμε να φύγουμε, αρκούδα (έτσι τον αποκαλούσε), θα πεθάνουμε απ' την πείνα εδώ πέρα", αλλά ο φωτογράφος, ακάθεκτος, εξακολουθούσε να τραβά φωτογραφίες.
Κι εκείνη τη στιγμή συνέβη κάτι μοναδικό: απ' το πουθενά εμφανίστηκε μια αγέρωχη κυρά με τα παραδοσιακά της ρούχα, που προσπερνώντας τους, μπαίνει στο νερό μέχρι το γόνατο, σηκώνει στα χέρια της ένα θρανίο και το βγάζει έξω. "Κλικ!". Ο φωτογράφος έχει αποτυπώσει, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μια "αιώνια" στιγμή: τη στιγμή που μια γυναίκα περασμένης γενιάς σώζει απ' το νερό ένα κομμάτι του μέλλοντος των παιδιών και των εγγονιών της.

"Ο Ιωάννης της κλίμακος"
Ο επίμονος φωτογράφος δεν ήταν άλλος από τον ζωντανό θρύλο Γιάννη Κυριακίδη, που τον φετινό Μάιο συμπλήρωσε τα 89 του χρόνια. Πρόκειται για μία από τις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες της Θεσσαλονίκης, τον "Ιωάννη της Κλίμακος" όπως τον έχουν αποκαλέσει για τη συνήθειά του να μεταφέρει πάντα μαζί του μια σκάλα, πάνω από την οποία φωτογράφιζε επί επτά δεκαετίες την ιστορία, στέκοντας "ένα κεφάλι πιο ψηλά" απ' τα πρόσωπα που τη δημιουργούσαν.
Ο δε δημοσιογράφος, που ήταν μαζί του εκείνη την ημέρα, πριν από δεκαετίες ολόκληρες, ήταν ο Νικόλαος Μέρτζος, πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, που διηγούμενος σήμερα την παραπάνω ιστορία σε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, κατέθεσε τη δική του μαρτυρία για την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του Γιάννη Κυριακίδη, του "ανύστακτου κυνηγού, του ευθύβολου φωτογράφου, που πάντα χτυπούσε στην καρδιά[...] και στη δουλειά του ήταν αδηφάγος, δεν σταματούσε", όπως είπε χαρακτηριστικά.
Στην εκδήλωση, στην οποία δεν μπόρεσε να παραβρεθεί ο ίδιος ο φωτογράφος, παρουσιάστηκε το βιογραφικό λεύκωμα «ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ - Ζωή Γεμάτη Εικόνες» σε έρευνα και επιμέλεια του δημοσιογράφου Κώστα Μπλιάτκα, από τις εκδόσεις "Μίλητος", το οποίο περιλαμβάνει πολύτιμες μαρτυρίες, 230 μοναδικές φωτογραφίες, των δεκαετιών του '40, του '50, του '60 του '70 και του '80, γενναίες «δόσεις» ιστορικού ρεπορτάζ και κείμενα προσωπικοτήτων που έζησαν και συνεργάστηκαν μαζί του. Η καλλιτεχνική επιμέλεια είναι της κόρης του, επίσης φωτογράφου Αθηνάς Κυριακίδου.
Η Κατίνα Παξινού, ο γάμος του Γιάννη Μπουτάρη και ο "Δράκος του Σέιχ Σου"
Οι απλοί άνθρωποι, όπως η κυρά της Γέφυρας, ουδέποτε έλειψαν από τις φωτογραφίες του Κυριακίδη. Ο φακός του "έπιασε" για παράδειγμα την ανυπομονησία των ανθρώπων, που σχημάτιζαν ουρές στο Λευκό Πύργο τη δεκαετία του '60, προκειμένου να πάρουν ένα απ' τα καραβάκια, που θα τους πήγαιναν για μπάνιο στην Περαία.
Και τα ίδια χρόνια πάνω- κάτω φωτογράφισε στο ειδώλιο τον Αριστείδη Παγκρατίδη, που κατηγορήθηκε ώς ο "Δράκος" του Σέιχ Σου και εκτελέστηκε το 1968, παρότι υποστήριζε μέχρι τέλους την αθωότητά του.
Δίπλα στους απλούς ανθρώπους, οι διάσημοι: σε μια φωτογραφία του Κυριακίδη, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η Κατίνα Παξινού προσφέρει στην Αλίκη Βουγιουκλάκη ένα αναμνηστικό για την ερμηνεία της στη "Μανταλένα". Σε άλλη αποτυπώνονται στιγμιότυπα από τον γάμο του δημάρχου της Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη.
Η λίστα των όσων έχει φωτογραφίσει σε επτά δεκαετίες μακριά: πολιτικοί, ηθοποιοί, επιχειρηματίες, μέλη βασιλικών οικογενειών, η καλή κοινωνία της Θεσσαλονίκης να κάνει εντυπωσιακές εμφανίσεις στον "Χορό των Ανεμώνων", μουσικοί και άλλοι καλλιτέχνες.
"Ο Κυριακίδης είναι τόσες ιστορίες!"
"Ο Κυριακίδης πιστεύω ότι δημιούργησε τον εαυτό του στο φωτορεπορτάζ. Πήρε ένα επάγγελμα που το έκαναν κι άλλοι και τό 'κανε ...'Γιάννης Κυριακίδης'. Ο Κυριακίδης είναι τόσες ιστορίες!", λέει η έτερη κόρη του, η σκηνογράφος Τίτη Κυριακίδη και συνεχίζει: "Αυτό που μου άρεσε πάντα στη δουλειά του ήταν ο τρόπος που σκηνοθετούσε τον εαυτό του όταν φωτογράφιζε. 'Ηταν σαν να έβλεπε τον εαυτό του μπροστά από την την κάμερα, ενώ βρισκόταν απ' την άλλη πλευρά. Υπάρχει ένα τεράστιο αρχείο φωτογραφιών του και αυτό είναι η ιστορία της Ελλάδας και της Θεσσαλονίκης -και του κόσμου γιατί ταξίδευε πολύ και γνώρισε χιλιάδες ανθρώπους. Είναι ένας άνθρωπος πολύ δυνατός και σε αυτό θέλω να του μοιάσω".
Κατά την ίδια, ο πατέρας της δεν έφερε ποτέ τα "άσχημα" του "έξω κόσμου" στο σπίτι τους. "Δεν μιλούσε ποτέ, πχ, για τη Μακρόνησο και την περιπέτειά του εκεί", λέει, "ποτέ δεν έφερνε τον έξω κόσμο στο σπίτι μας" (σ.σ. το 1945 έκανε τη "θητεία" του στη Mακρόνησο με το πρώτο του φωτογραφικό στούντιο να προορίζεται για τις ανάγκες των εξόριστων κρατουμένων).
"Πάνω από όλα αγαπάει τη Θεσσαλονίκη"
Εμφανώς συγκινημένη, η Τίτη Κυριακίδη προσθέτει: "Ο πατέρας μου πάνω από όλα αγάπησε αυτή την πόλη [...] Αγάπησε τη Θεσσαλονίκη με έναν τρόπο, που θα έπρεπε να τον πάρουμε όλοι σοβαρά. Ο Γιάννης Κυριακίδης κάποια στιγμή θα αφήσει τη Θεσσαλονίκη σε εσάς. Όλοι έχουμε μια κληρονομιά, αυτή την πόλη, και ο Κυριακίδης μας την αφήνει να την πάμε πιο μπροστά. Την αφήνει σε εσάς να την προσέχετε!"
Η ίδια αναφέρεται επίσης σε μια άλλη ιδιότητα του Γιάννη Κυριακίδη, αυτή τού μέλους μια ιστορικής παρέας της Θεσσαλονίκης, αποτελούμενης από πολιτικούς, καλλιτέχνες, δημοσιογράφους και φωτογράφους: "Η Θεσσαλονίκη φημίζεται για τις παρέες της. Και ο Κυριακίδης το έζησε αυτό σε βαθμό ...κακουργήματος με τον Δημήτρη Γουσίδη, τον Σπύρου και τον Δούδο. Οι πλάκες που έκαναν άφησαν εποχή. Και ελπίζω να υπάρχουν άνθρωποι που θα το συνεχίσουν αυτό".
Τόσο αντικειμενικός, όσο και η κάμερά του
Ο δημοσιογράφος Κώστας Μπλιάτκας από την πλευρά του, που έκανε την έρευνα και επιμέλεια του λευκώματος, σημειώνει: "Τον Κυριακίδη τον χαρακτήριζε το πάθος του, η αγάπη για τη φωτογραφία και τη Θεσσαλονίκη και το πείσμα να μην επιστρέφει ποτέ στο σκοτεινό θάλαμο χωρίς το θέμα. Όταν δεν προλάβαινε, το σκηνοθετούσε το θέμα, με έναν τρόπο φελινικό, ωραίο. Κι όσο περνούσε ο χρόνος, γινόταν αντικειμενικός όσο και η κάμερά του, όπως έχει πει και ο Γεράσιμος Δώσσας. Γιατί ο φωτογράφος ο πονηρός μπορεί το φως να το δείξει σκότος, την άσχημη όμορφη, τον αριστερό δεξιό, ενώ ο Κυριακίδης απέκτησε σταδιακά μια αξιοθαύμαστη αντικειμενικότητα πάνω στο θέμα".
"Μη σταματάτε να τους αναστατώνετε" ή πώς ένα μονόστηλο έγινε δισέλιδο
Θέλοντας να δείξει τη δύναμη των φωτογραφιών του Γιάννη Κυριακίδη, ο οποίος -όπως λέει- είχε υιοθετήσει το σλόγκαν των σαμποτέρ του Β' παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή "μη σταματάτε να τους αναστατώνετε", ο Κώστας Μπλιάτκας διηγείται ένα προσωπικό περιστατικό: ο ίδιος, νέος δημοσιογράφος, είχε αναλάβει να καλύψει ένα ρεπορτάζ για κάποιες κινητοποιήσεις στα πανεπιστήμια. Αρχικά, οι προϊστάμενοί του, τού είχαν ζητήσει ένα πολύ σύντομο ρεπορτάζ. Όταν όμως είδαν τις φωτογραφίες και παρότι το κείμενό του ήταν -όπως λέει ο ίδιος- "ένα χάλι", αποφάσισαν να κάνουν το θέμα ...δισέλιδο!
Το πολλαπλό έγκλημα στον Σμόλικα το '50 και οι συγκλονιστικές φωτογραφίες στον "Ελληνικό Βορρά"
Ο δημοσιογράφος Γεράσιμος Δώσσας σημειώνει απ' την πλευρά του: "Η σύζευξη της στιγμής και της αιωνιότητας είναι δικαιωμένη, αν τη δει κάποιος αιχμαλωτισμένη στις φωτογραφίες του Γιάννη".
Όπως παρατηρεί, οι φωτογραφίες του Γιάννη Κυριακίδη ήταν συχνά συνταρακτικές. Ενδεικτικά αναφέρει εκείνες που συγκλόνισαν τους αναγνώστες του "Ελληνικού Βορρά" στη δεκαετία του '50, όταν είχε γίνει ένα πολλαπλό έγκλημα στον Σμόλικα.
Όταν οι δύο τους, δημοσιογράφος και φωτογράφος, έφτασαν εκεί, οι νεκροί βρίσκονταν ακόμη στα φέρετρα. Ο Κυριακίδης φωτογράφισε τις γυναίκες που μοιρολογούσαν "σαν χορός αρχαίας ελληνικής τραγωδίας" και συγκίνησε τους πάντες. "Κάποτε η τέχνη ξεπερνά τη φύση", είπε χαρακτηριστικά ο κ.Δώσσας και πρόσθεσε: "ήταν σπουδαία συγκυρία για εμένα ότι βρεθήκαμε στο ίδιο 'δρομολόγιο'".



Ο Σαλβαδόρ Κούνιο και ένα "δάνειο" ζωής
Σε σύντομο ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στην εκδήλωση και συγκεκριμένα σε συνέντευξη που είχε δώσει στον Κώστα Μπλιάτκα, ο Γιάννης Κυριακίδης είχε αποκαλύψει ένα σημαντικό "δάνειο" που δέχτηκε στην αρχή της καριέρας του, νεαρός άντρας τότε.
Συγκεκριμένα, διηγείται πώς φορώντας αμπέχωνο και άρβυλα είχε μπει στο κατάστημα φωτογραφικών ειδών του Σαλβαδόρ Κούνιο στη Θεσσαλονίκη, "φλερτάροντας" με μια φωτογραφικό μηχανή. Είχε πάνω του κάτι παραπάνω από 100 δραχμές. 'Οταν ρώτησε πόσο στοιχίζει η μηχανή τού είπαν 3.500 δρχ και απογοητευμένος γύρισε να φύγει.
Εκείνη την ώρα εμφανίστηκε ο Κούνιο και, χωρίς δεύτερη κουβέντα, είπε: "Βίκτωρ, κάν' την πακέτο και δώσ' την στο παιδί". 'Οταν οκτώ μήνες αργότερα και δουλεύοντας πολύ σκληρά, ο Γιάννης Κυριακίδης κατόρθωσε να συγκεντρώσει τα υπόλοιπα χρήαμτα κι εμφανίστηκε στο μαγαζί για να τα δώσει, ρώτησε τον Σαλβαδόρ Κούνιο πώς και γιατί τον εμπιστεύτηκε. Η απάντηση; "Σε διάβασα στα μάτια". Τα υπόλοιπα ...είναι ιστορία.
Παρούσα στην εκδήλωση ήταν και η σύζυγος του, Χρύσα, για τα μάτια της οποίας -όπως διηγήθηκε ο κ.Μέρτζος- ο Γιάννης Κυριακίδης δεν είχε στην αρχή κουράγιο ούτε να δουλέψει. Το πίσω μέρος του εργαστηρίου του, στην οδό Τσιμισκή, "έβλεπε" στα παράθυρα και τα μπαλκόνια όπου έβγαινε "η ξανθή Χρύσα από την Ξάνθη" και ο ίδιος καθόταν και τη χάζευε λέγοντας κάθε τόσο: "Αχ, πεθαίνω! Δεν μπορώ να δουλέψω!".
Εκ μέρους του δημάρχου Θεσσαλονίκης, το "παρών" στην εκδήλωση έδωσε ο αντιδήμαρχος Ποιότητας Ζωής Κωνσταντίνος Ζέρβας, ενώ ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Ευάγγελος Βενιζέλος, δεν παρέστη τελικά στην εκδήλωση, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων.

ΠΗΓΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ: www.agelioforos.gr