Θεσσαλονίκη 2039: Ένα μανιφέστο για το μέλλον!

Λέξεις: Μιχάλης Γουδής

Πιθανόν το 2039 τα περιοδικά να μην τυπώνονται πλέον σε χαρτί, οπότε το αντίστοιχο άρθρο για τα 50 χρόνια κυκλοφορίας της Parallaxi, να το διαβάσετε σε κάποια συσκευή που θα σκαρφιστούν οι εταιρίες τεχνολογίας στο μέλλον. Όποια μορφή κι αν έχει εκείνο το συλλεκτικό τεύχος θα παρατηρεί την πραγματικότητα της Θεσσαλονίκης σε 25 χρόνια από σήμερα. Ο Μιχάλης Γουδής ονειρεύεται να συντάξει εκείνο το κείμενο κι επειδή επιθυμεί να είναι γεμάτο θετικές ειδήσεις, καταγράφει τις τρεις κυριότερες προκλήσεις, στις οποίες η πόλη καλείται να δώσει πειστικές απαντήσεις, ώστε να εξασφαλίσει ένα όσο το δυνατόν πιο βιώσιμο μέλλον στους κατοίκους της.

Ζωντανή, ασφαλής, υγιής και βιώσιμη• έτσι ορίζεται μία ανθρώπινη πόλη κατά τον κορυφαίο αστικό σχεδιαστή, τον Δανό Γιαν Γκελ στο ομώνυμο βιβλίο του που από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 εισήγαγε μία διαφορετική αντίληψη για το σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Κατά τον Γκελ στο επίκεντρο κάθε πόλης πρέπει να τίθεται ο άνθρωπος και η όσο το δυνατόν υψηλότερη ποιότητα ζωής του και σε δεύτερη ή τρίτη μοίρα η οικοδομική δραστηριότητα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε τον τελευταίο μισό αιώνα στη Θεσσαλονίκη, η οποία σήμερα απέχει αρκετά από το να χαρακτηριστεί ανθρώπινη πόλη. Τα επόμενα χρόνια εν μέσω της νέας κανονικότητας που γέννησε η οικονομική κρίση απαιτούν σοβαρό και συνεπές σχέδιο σε τρεις βασικές προκλήσεις: α) την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, β) την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και γ) τη διαμόρφωση μίας ολοκληρωμένης ταυτότητας της πόλης.

Ο Αστικός Σχεδιασμός

Η συνέχεια και η συνοχή αποτελούν βασικά συστατικά κάθε σχεδίου διαχείρισης του αστικού ιστού. Προκειμένου να διασφαλίσουν αυτές τις αρχές, αρκετές πόλεις του εξωτερικού έχουν θέσει δικλείδες στις δομές τους, όπως για παράδειγμα η Αμβέρσα στο Βέλγιο. Σε αυτό το πλούσιο λιμάνι της Φλάνδρας ο αρχιτέκτονας πόλης (city architect) είναι αυτός που καθορίζει τη διαμόρφωση της πόλης σε συνεργασία με τους αιρετούς άρχοντες, ταυτόχρονα όμως με απόλυτη ανεξαρτησία. Το πρόσωπο αυτό αλλάζει σε περιόδους μεγαλύτερες της δεκαετίας συνήθως, αποτελώντας έτσι εγγύηση για ένα συνεκτικό αστικό σχεδιασμό.

Κάντο όπως στη Νέα Παραλία

Ίσως μία τέτοια πρόταση να φαντάζει εκτός ελληνικής πραγματικότητας, ώστοσο ίσως αποτελεί μονόδρομο ώστε η πόλη να πάρει μία σωστή κατεύθυνση χωρίς δισταγμό και χωρίς επιστροφή. Οι βασικές ιδέες που εντοπίζει κανείς στην ανάπλαση της νέας παραλίας, για την οποία στον Πρόδρομο Νικηφορίδη και τον Μπερνάρ Κουόμο απονεμήθηκε από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων το βραβείο για “τη διαμόρφωση φιλικών και προσβάσιμων χώρων” μπορούν να αποτελέσουν οδηγό για το πρόσωπο που θα μπορούσε να έχει ολόκληρη η πόλη. Η γενναιόδωρη παροχή δημόσιων χώρων, πράσινων, προσβάσιμων και φιλικών προς τους πολίτες είναι αναγκαίο να ενταχθεί στην καθημερινότητα της Θεσσαλονίκης.

Η πεζοδρόμηση του άξονα της Αγίας Σοφίας μετά από μία χρόνια πιλοτική εφαρμογή με χαρακτηριστικά παρωδίας κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, όμως εγείρει επιτακτικά ερωτήματα σχετικά με τη διαχείριση της κυκλοφορίας στο κέντρο της πόλης, το οποίο ειδικά με την απουσία της δημοτικής αστυνομίας παραδόθηκε σε ένα αυτορυθμιζόμενο χάος. Οι προσιτοί οικονομικά χώροι στάθμευσης και οι εναλλακτικοί τρόποι μετακίνησης που θα τεθούν στη διάθεση των πολιτών, θα κρίνουν τόσο την τύχη των πεζοδρομήσεων όσο και της μορφής που θα λάβει η καρδιά της πόλης στο άμεσο και το απώτερο μέλλον. Και εν τελεί θα αποδείξει κατά πόσο είναι βιώσιμο το πλάνο πεζοδρόμησης της Λεωφόρου Νίκης και της δημιουργίας ενιαίου θαλάσσιου μετώπου που επίσης πιλοτικά υποστηρίχθηκε από την πλειόνοτητα των πολιτών που είχαν ενημερωθεί εγκαίρως από τις αρχές.

Κι επειδή το πρόσωπο της πόλης δεν αλλάζει παρά μόνο με αναπλάσεις, είναι απαραίτητη η λήψη θαρραλέων αποφάσεων με πρώτο και κύριο στόχο της ΔΕΘ. Η χιλιοσυζητημένη υπόθεση μεταφοράς της Έκθεσης εκτός κέντρου πρέπει να λάβει το συντομότερο δυνατό εφαρμογή. Δεν είναι τυχαίο ότι τόσες και τόσες πόλεις αντίστοιχου πληθυσμιακού μεγέθους με τη Θεσσαλονίκη ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο. Εδώ και περίπου 20 χρόνια μία ολόκληρη πόλη (Messestadt) έχει διαμορφωθεί με επίκεντρο με την Έκθεση του Μονάχου στην έκταση του παλιού αεροδρομίου. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στις Βρυξέλλες με το χώρο της Expo που αποτελεί κατά βάση πόλο έλξης των τουριστών λόγω του Atomium αλλά και τόπο φιλοξενίας εκατοντάδων θεματικών εκθέσεων στη διάρκεια της χρονιάς που δεν επιβαρύνουν το ήδη βεβαρυμένο λόγων ευρωπαϊκών οργάνων κέντρο της πρωτεύουσας του Βελγίου.

Η έκταση της ΔΕΘ προσφέρει μία και μοναδική ευκαιρία για τη δημιουργία μίας τόσο αναγκαίας πράσινης παρένθεσης ανάμεσα στην άναρχη υπεροικοδόμηση. Ένας τέτοιος χώρος πρασίνου, αναψυχής και μουσείων θα μπορούσε να δημιουργήσει επιπλέον μία ελκυστική ενότητα που θα συνδέει την παραλία με την Άνω Πόλη περιλαμβάνοντας το πάρκο της ΧΑΝΘ, το πάρκο της ΔΕΘ και το πανεπιστημιακό campus. Απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία περισσότερων διαδρομών για περπάτημα, οι οποίες μολονότι θεωρητικά ευνοούνται από το μέγεθος της πόλης, εντούτοις λίγοι είναι αυτοί που φαίνεται να τις προτιμούν.

Το στοίχημα των μεταφορών

Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς αποτελούν ίσως το μεγαλύτερο στοίχημα για τη βιωσιμότητα της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία που επικύρωθηκε επί υπουργίας Μιχάλη Λιάπη το 2008, ο ΟΑΣΘ διατηρεί το μονοπώλιο στις αστικές συγκοινωνίες της Θεσσαλονίκης έως και δύο χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του Μετρό. Παράλληλα και μέχρι τότε ο Οργανισμός μπορεί κατά βούληση να διαμορφώνει την πολιτική του, η οποία εσχάτως συμπεριέλαβε μία ακόμη αύξηση της τιμής του εισιτηρίου με ταυτόχρονο περιορισμό των δρομολογίων που από την αρχή του Σεπτεμβρίου σταματούν τα μεσάνυχτα. Σε αυτό το μείγμα πρέπει να προσθέσει κανείς και τις απεργίες που την τελευταία διετία είναι συχνότερες από ποτέ με αφορμή τις καθυστερήσεις στην καταβολή της κρατικής επιχορήγησης.

Όσο στις σύραγγες του μετρό δεν κινούνται συρμοί τόσο το μεγαλύτερο έργο στην ιστορία της πόλης θα γίνεται μεγαλύτερο ανέκδοτο μεταξύ των πολιτών, θα εντείνει το κυκλοφοριακό πρόβλημα και κυρίως θα συνεχίσει να προκαλεί παράπλευρες απώλειες, αφού εκατοντάδες είναι καταστήματα που θάφτηκαν πίσω από τις λαμαρίνες των εργοταξίων.

Οι εναλλακτικές λύσεις

Η θαλάσσια συγκοινωνία με τα πολυθρύλητα “καραβάκια” της “Thessaloniki Waterways” ήταν μία θετική προσθήκη στην καθημερινότητα της πόλης με μάλλον περιορισμένο προς το παρόν αντίκτυπο .

Από την άλλη το μετρό έχει στερήσει από τη Θεσσαλονίκη τη δυνατότητα να ασχοληθεί σοβαρά με την πολύ πιο προσιτή και λογική εναλλακτική λύση του τραμ. Ο ίδιος ο δήμαρχος, Γιάννης Μπουτάρης, εξήγησε τα συγκριτικά πλεονέκτηματα του συγκεκριμένου μέσου σε παρέμβασή του σε ημερίδα που διοργάνωσε το Συμβούλιο Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (ΣΑΣΘ) στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος “ECOTALE”. Σύμφωνα με το δήμαρχο αλλά και με την κοινή λογική: “Το τραμ εκπέμπει σχεδόν μηδενικούς ρύπους, έχει χαμηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης, δεν μπορεί να παρεμποδιστεί από αρχαιολογικά ευρήματα, είναι πιο φιλικό προς το αστικό περιβάλλον και δεν προκαλεί ηχορρύπανση”. Οι λόγοι, για τους οποίους προκρίθηκαν αντί του τραμ φαραωνικά σχέδια όπως το μετρό και η υποθαλάσσια αρτηρία αποτελούν κοινό μυστικό για την τοπική κοινωνία αλλά και απόδειξη της χρησιμότητας και εν προκειμένω της έλλειψης ενός ανθρώπου ή φορέα που θα χάρασσε ένα ορθολογικό συνεκτικό σχέδιο.

Οι άνθρωποι και η πόλη

Λαμβάνοντας υπόψη τη νέα διαμορφωθείσα πραγματικότητα και την αδυναμία- αν όχι ανικανότητα- της κεντρικής διοίκησης να υπηρετήσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πολιτών, μοιραία το βάρος της ευθύνης πέφτει περισσότερο από ποτέ στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η έλλειψη πόρων και ουσιαστικής ανεξαρτησίας πρέπει να πάψουν να αποτελούν δικαιολογία. Εκτός του ΕΣΠΑ, η πόλη μπορεί να αναζητήσει ιδέες, υποστηρίξη και πάνω απ’ όλα χρηματοδότηση μέσω και συγκεκριμένων ευρωπαϊκών προγραμμάτων από κοινού με στοχευμένους στρατηγικούς εταίρους.

Η χαμένη ευκαιρία του 2014

Ο τίτλος της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Νεολαίας 2014 υπήρξε στη βάση της μία καλή ιδέα που κατέληξε και εν μέσω της πρεκλογικής περιόδου μία ακόμη ιστορική χαμένη ευκαιρία. Την ανοιχτή διαβούλευση, το κέφι και τις συνέργιες κατά τη φάση της διεκδίκησης διαδέχτηκαν οι εσωτερικές έριδες και τελικά η διαμόρφωση ενός προγράμματος μάλλον διεκπεραιωτικού και χωρίς καμία στόχευση.

Εκκωφαντική υπήρξε η απουσία των πανεπιστημίων από το πρόγραμμα. Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα το Α.Π.Θ., το μεγαλύτερο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, είχαν συμπληρωματικό ρόλο. Είναι χαρακτηριστικό πως στο μνημόνιο συνεργασίας που υπογράφηκε το 2012 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο δήλωσε την πρόθεση του να βοηθήσει στη σίτιση των νέων επισκεπτών της Πρωτεύουσας Νεολαίας και να φιλοξενήσει ένα κάμπινγκ το καλοκαίρι στις εγκαταστάσεις του στο Ποσείδι της Χαλκιδικής.

Ως προς την ουσία των ζητημάτων των νέων στην πόλη και ως προς την παραγωγή ιδεών και προτάσεων για την επίλυσή τους, δεν γίνεται κάποια επίσημη αναφορά. Δεν αξιοποίηθηκε δηλαδή ο συγκεκριμένος διεθνής τίτλος ως μία ευκαιρία για να βγουν πραγματικά οι νέοι της Θεσσαλονίκης στο προσκήνιο και να αλληλεπιδράσουν με τους φορείς και τους επαγγελματίες της πόλης σχετικά με το ρόλο που μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν. Σε μία εποχή όπου η εύρεση εργασίας αποτελεί το υπ’ αριθμόν ένα ζητούμενο, προτίμηθηκαν για μία ακόμη φορά τα πάρτυ.

Τρόποι χαμηλού κόστους και άμεσης εφαρμογής υπάρχουν. Η Καρλσρούη, για παράδειγμα, μία μικρή πανεπιστημιούπολη της Γερμανίας, δημιούργησε εντός του δήμου ένα γραφείο “πολιτιστικής και δημιουργικής οικονομίας” με την επωνυμία “Κ3”. Δύο (2) ειδικοί παρέχουν στους πολυάριθμους νέους της πόλης κάθε μορφή υποστήριξης που τους είναι απαραίτητη από χώρους συνεργασίας, ευκαιρίες χρηματοδότησης, προγράμματα περαιτέρω κατάρτισης καθώς και συμβουλές διαμόρφωσης της επαγγελματικής τους ταυτότητας.

Πέρα από τους νέους

Φυσικά, επειδή η Θεσσαλονίκη δεν είναι μόνο υπόθεση των νέων κι επειδή η κρίση έχει δημιουργήσει πληθώρα ειδικών καταστάσεων στον πυρήνα των αστικών κέντρων, ένα ακόμη στοίχημα για το μέλλον σχετίζεται με το κοινωνικό πρόσωπο της πόλης. Μέτρα όπως η δημιουργία του κέντρου φιλοξενίας αστέγων είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Ο δήμος μπορεί να διεκδικήσει και να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην έστω μερική αποκατάσταση του κοινωνικού κράτους που συμπαρέσυρε η κρίση. Ακολουθώντας το δρόμο πολλών γερμανικών κρατιδίων η περιφέρεια και ο δήμος μπορούν να δημιουργήσουν, παραδείγματος χάρη, τις προϋποθέσεις για την παροχή κοινωνικής στέγης στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης σε μία εποχή που τα “κόκκινα” δάνεια απειλούν όσο ποτέ την ιδιόκτητη στέγη και που τα ενοικία δε μοιάζουν όσο προσιτά θα ανέμενε κανείς. Η σταδιακή διαμόρφωση τέτοιων υποδομών μπορεί να ανακουφίσει κάπως μακροπρόθεσμα την τοπική κοινωνία από την υφιστάμενη οικονομική και ψυχολογική πίεση.

Branding ή αλλιώς ταυτότητα

Ο Μιχάλης Καραβατζής διδάσκει Marketing στο πανεπιστήμιο του Λέστερ με εξειδίκευση στην έννοια του branding. Ο ίδιος την ορίζει ως “ένα πλαίσιο που εκμεταλλεύεται τον επικοινωνιακό χαρακτήρα όσων συμβαίνουν στην πόλη και της προσθέτει αξία”. Αυτός ο ορισμός αποτέλεσε και την κεντρική ιδέα της παρουσίασής του στην ημερίδα που διοργάνωσαν η Parallaxi και “Η Θεσσαλονίκη Αλλιώς” το Μάιο του 2014 για το μέλλον της Θεσσαλονίκης. Εκεί στην κατάμεστη αίθουσα του Ολύμπιον και υπό το βλέμμα αρκετών τοπικών αρχόντων και επαγγελματιών της πόλης, ο κ. Καραβατζής εξήγησε πώς με πέντε απλά βήματα που ξεκινούν από την έρευνα, εμπλέκουν τη συμμετοχή των πολιτών και καταλήγουν στη διαμόρφωση της ταυτότητας, μπορεί μία πόλη να χτίσει το προφίλ της.

Κι επειδή το λογότυπο δε βρίσκεται στην αρχή της διαδικασίας, αλλά στο τέλος της, διαπιστώνει κανείς γιατί ήταν λανθασμένη η προσέγγιση της διαμόρφωσης του σήματος “Many stories, one heart” χωρίς να έχει προηγηθεί η κατάρτιση ενός πλάνου με κατευθυντήριες γραμμές και κυρίως με τα χαρακτηριστικά και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που θα ήθελε να προβάλλει η Θεσσαλονίκη στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Κάποια από αυτά, είναι η αλήθεια, πως ad hoc εντοπίστηκαν κατά την πρώτη θητεία της διοίκησης Μπουτάρη και αφορούν το ιστορικό παρελθόν, τη γαστρονομία και το νεανικό προφίλ.

Για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, απαιτείται ολοκληρωμένη στρατηγική και όχι σπασμωδικές κινήσεις. Οι επαφές με ομολόγους σε Ισραήλ και Τουρκία που οδήγησαν στην τακτική άφιξη κρουαζιερόπλοιων στο λιμάνι και στην ένταξη της Θεσσαλονίκης στο πτητικό πρόγραμμα της Turkish Airlines ήταν ένα καλό πρώτο βήμα. Η πρόκληση που ακολουθεί αφορά τη διαχείριση του αυξανόμενου αριθμού των τουριστών που επισκέπτονται την πόλη. Και εδώ υπεισέρχεται το branding.

Συνεργασίες

Τα μνημεία της πόλης, η γαστρονομία της Θεσσαλονίκης, η αγορά της, οι περιπατητικές και ποδηλατικές διαδρομές της, τα μυστικά που μόνο οι ντόπιοι γνωρίζουν… Καθημερινά αναρίθμητοι χρήστες του διαδικτύου πληκτρολογούν την ερώτηση “τι να κάνω/ πού μπορώ να φάω/ τι μπορώ να δω κ.ο.κ.” σε μία συγκεκριμένη πόλη. Από τις απαντήσεις της μηχανής αναζήτησης μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς πόσο σωστά μπορεί να αυτοσυστηθεί μία πόλη. Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης δεν είναι το καλύτερο δυνατό παράδειγμα.

Ο συντονισμός όλων των φορέων που συνδιαμορφώνουν την εικόνα της πόλης είναι απαραίτητος μακριά από έριδες του πρόσφατου παρελθόντος. Ξενοδοχεία, μουσεία, τουριστικά γραφεία και όλες οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα οι θεματικές περιπατητικές ξεναγήσεις που παρουσιάζουν άνθηση τελευταία, επιβάλλεται να συντονιστούν σε μία μεγάλη συνέργια με το δήμο και την περιφέρεια. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει η απαραίτητη συνοχή των πληροφοριών που διακινούνται και διαμορφώνουν την εικόνα της πόλης προς τους (εν δυνάμει) επισκέπτες της. Παράλληλα, είναι ο μοναδικός τρόπος επίλυσης πρακτικών ζητημάτων όπως η δημιουργία πραγματικών θεματικών τουριστικών πακέτων ή η ανοιχτή πληγή των ωραρίων των μουσείων.

Άλλο ένα επίπεδο συνεργασίας που φάνηκε να επιζητά η Θεσσαλονίκη είναι αυτή με τα μέρη που την περιβάλλουν. Από τη στιγμή που η πόλη διαθέτει την τύχη να απέχει ελάχιστα από δημοφιλείς καλοκαιρινούς και χειμερινούς προορισμούς, καλείται να εντάξει και αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα στο προφίλ της. Αυτό φυσικά δημιουργεί την ανάγκη συντονισμού σε επίπεδο πολιτικής και υπηρεσιών και εδώ σημαντικός είναι και ο ρόλος της περιφέρειας. Αφήνοντας στην άκρη τους δήθεν πολιτικούς ανταγωνισμούς και τα μικροπολιτικά συμφέροντα, τα οποία η κρίση ούτως ή άλλως ξεγύμνωσε στα μάτια των περισσοτέρων, ίσως καταστεί αυτός ο αναγκαίος συντονισμός δυνατός.

Ενημέρωση

Κλειδί είναι όπως σε κάθε διαδικασία που εμπλέκει την επικοινωνία η ενημέρωση. Η εγκατάσταση των πράσινων πινακίδων προσανατολισμού σε πολλά σημεία της πόλης ήταν μία κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Στην εποχή των κοινωνικών δικτύων η Θεσσαλονίκη καλείται να αναβαθμίσει περαιτέρω τη διαδικτυακή της παρουσία μέσω του thessaloniki.travel και να ασχοληθεί σοβαρά με το προφίλ της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και πάλι με συνεπή τρόπο ως προς το brand name που θα πρέπει να χτίσει. Πρόκειται για εργαλεία με ιδιαίτερα ευνοϊκή σχέση κόστους-απόδοσης που δεν υπάρχει η πολυτέλεια να παραμένουν αναξιοποίητα.

Εκτός των άλλων ένα τέτοιο άνοιγμα υπηρετεί την επαφή των αρχών με τους πολίτες. Αυτό το ανοιχτό πρόσωπο και η ζύμωση με τους πολίτες μόνο οφέλη μπορεί να αποφέρει στην πόλη, όπως αποδεικνύει το παράδειγμα δεκάδων πόλεων με χαρακτηριστικό αυτό του Αμβούργου που η σελίδα του στο facebook αριθμεί περισσότερα από 817.000 likes και παρέχει κάθε μορφής πληροφορία που μπορεί να φανεί χρήσιμη στους πολίτες.

Συνεχής διαδικασία

Η προσπάθεια για να φτάσει μία πόλη στο σημείο, ώστε κάτοικοι και επισκέπτες να την αντιλαμβάνονται ως ανθρώπινη είναι μία επίπονη διαδικασία που δε σταματά ποτέ. Τα αποτελέσματα σαφώς και δε γίνονται άμεσα αντιληπτά, αλλά μάλλον αξίζουν τον κόπο. Η Θεσσαλονίκη είναι σίγουρα ζωντανή. Μένει να γίνει ή καλύτερα μας προτρέπει να την κάνουμε ασφαλή, υγιή και βιώσιμη, αν ακολουθήσουμε τον ορισμό του Γκελ. 25 χρόνια φτάνουν; Μπορεί και να περισσεύουν…

ΠΗΓΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ: www.parallaximag.gr/parallax-view/thessaloniki-2039-ena-manifesto-gia-mellon