Στη Θεσσαλονίκη των «Αλλων», που την έζησαν, την περπάτησαν, αποτέλεσαν τμήμα του οικονομικο-κοινωνικού ιστού της και αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς της, σεργιανάει τους αναγνώστες ο δημοσιογράφος - συγγραφέας Χρίστος Ζαφείρης, στο 12ο βιβλίο του. Με τίτλο «Θεσσαλονίκη - η παρουσία των απόντων» (εκδόσεις «Επίκεντρο») και υπότιτλο «Η κληρονομιά Ρωμαίων, Μουσουλμάνων, Εβραίων, Ντονμέδων, Φράγκων, Αρμενίων και Σλάβων», ο Χρίστος Ζαφείρης έχει φτιάξει έναν ιστορικό οδηγό 280 σελίδων με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, διαφωτιστικό για επισκέπτες, αλλά και ντόπιους, το οποίο φωτίζει τα βαθιά ίχνη των διαφορετικών εθνοτικών γλωσσικών ομάδων της πόλης.
«Ουδείς άπολις, μέχρις αν η των Θεσσαλονικέων η πόλις» (Κανένας δεν μπορεί να είναι άπολις, ανέστιος, χωρίς πατρίδα, όσο υπάρχει η Θεσσαλονίκη).
Με τη ρήση αυτή του Θεσσαλονικιού λόγιου του 14ου αιώνα Νικηφόρου Χούμνου, υποδέχεται ο Χρίστος Ζαφείρης τους αναγνώστες του βιβλίου, σχετικά με την... αφετηρία του οποίου, ο ίδιος μιλώντας στον «ΑτΚ» εξηγεί: «Εβλεπα ότι η όποια αφήγηση της Θεσσαλονίκης γινόταν ελληνοκεντρικά, όταν στο διάβα των αιώνων αρκετοί λαοί πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη ως κατακτητές και ειρηνικοί συγκάτοικοι των Ελλήνων και άφησαν τα ίχνη τους. Γύρω από τις τρεις κυρίαρχες εθνότητες, Ελληνες, Τούρκους και Εβραίους, συμβίωσαν και άλλες μικρότερες εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες.
Στο λιμάνι και τις αγορές της ακούγονταν ποικίλες γλώσσες. Αυτόν τον στόχο, για την καλύτερη γνώση της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς της πόλης που συνδημιούργησαν στο πέρασμα του χρόνου οι σύνοικοι της Θεσσαλονίκης, ώς ένα βαθμό, μαζί με τους Ελληνες συγκατοίκους τους, επιχειρεί να καλύψει το βιβλίο αυτό. Είναι η διαρκής παρουσία των απόντων κατοίκων της στη μεγάλη διάρκεια της Θεσσαλονίκης, μέσα από πολιτιστικά ίχνη και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που άφησαν στην πόλη και διασώθηκαν ώς τις μέρες μας. Είναι ένας διαφορετικός οδηγός της Θεσσαλονίκης, που συμπληρώνει την πλούσια, διαχρονική ελληνική κληρονομιά και δίνει τη συναρπαστική ώσμωση διαφορετικών πολιτισμών, ιδεών, μορφών, θέσεων, σχημάτων και χρωμάτων που επιβίωσαν και ακτινοβολούν ακόμα στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη».
Ο χαμένος πλούτος της πόλης
Διαβάζοντας κανείς τον οδηγό μαθαίνει μεταξύ άλλων ότι το νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς» στέγαζε αρχικά το κτίριο της τουρκικής χωροφυλακής, το κτίριο της Παλιάς Φιλοσοφικής το κτίριο της οθωμανικής διοίκησης ενημέρωσης και επιμόρφωσης των δημοσίων υπαλλήλων (Ινταντιέ) και το Ιστορικό Αρχείο της Μακεδονίας το ρωσικό νοσοκομείο. Ο κ. Ζαφείρης υπογραμμίζει: «Η πρωτοτυπία του βιβλίου είναι η απόπειρα να αναβιώσω την πρώτη χρήση των κτιρίων, που αλλοιώθηκε με το πέρασμα του χρόνου, αλλά που μαρτυρά και το εύρος των δραστηριοτήτων των εθνοτήτων που πέρασαν από εδώ. Βλέπετε τον 20ό αιώνα -από τις πρώτες δεκαετίες και με την ενσωμάτωση της πόλης στο ελληνικό κράτος- έγινε από την ελληνική διοίκηση μια προσπάθεια ελληνοποίησης της πόλης, μια προσπάθεια ελληνοκεντρικής θέασής της. Δόθηκε έτσι προτεραιότητα στη διάσωση και προβολή των ελληνορθόδοξων ιστορικών και αρχιτεκτονικών καταλοίπων στη Θεσσαλονίκη, που οδήγησε στην περιθωριοποίηση και την εξαφάνιση πολλών μνημείων που ανήκαν στα σύνοικα εθνοθρησκευτικά στοιχεία της πόλης. Ηταν, όμως, και αυτά που αποτελούσαν ακριβώς τον πολυπολιτισμικό της πλούτο. Δε θα έχανε η πόλη τίποτα, αν παρέμεναν οι μιναρέδες από τα τρία σημαντικά τζαμιά της πόλης - παρέμεινε μόνο της Ροτόντας. Δεν αναστηλώθηκαν ποτέ οι ιστορικές εβραϊκές συναγωγές που είχαν καταστραφεί στην πυρκαγιά του 1917, ενώ δεν έμεινε κάποιο σλαβικό ίχνος. Ο αποκλεισμός των μουσουλμανικών και εβραϊκών μνημείων στη νεοελληνική πόλη έγινε έμμεσα, με τον πολεοδομικό επανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης που εφαρμόστηκε μετά την καταστροφική πυρκαγιά. Ολο αυτό ήταν απώλεια για τον πολιτισμό και την κουλτούρα της πόλης, το βυζαντινό στίγμα της οποίας δεν αμφισβητείται με τα 15 ρωμαϊκά και βυζαντινά μνημεία χαρακτηρισμένα από την UNESCO ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς».
«Βδελλών έμποροι», «πωληταί χαβιαριού» και «πνευματέμποροι»
«Πλήρης οδηγός εμπορίου, βιομηχανίας, ναυτιλίας, γεωργίας, κτηνοτροφίας, τοπογραφίας, αρχαιολογίας, γραμμάτων, τεχνών, στατιστικής, μεταλλειολογίας, συγκοινωνίας, κ.λπ. συγγραφείς υπό Γεωργίου Χατζηκυριάκου, Δ. Φ. Καθηγητού και πρώην επιθεωρητού των Ελληνικών Σχολείων της Μακεδονίας», αναγράφεται στο εξώφυλλο ενός επαγγελματικού οδηγού της Μακεδονίας του 1911, που εντόπισε ο κ. Ζαφείρης και συμπεριέλαβε 50 σελίδες του στο βιβλίο. Τα στοιχεία που περιέχει γίνονται αδιάψευστοι μάρτυρες των «Απόντων» της πόλης. Στον οδηγό αυτό υπάρχουν για παράδειγμα καταγεγραμμένα τα 25 μουσουλμανικά τεμένη, οι 22 ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες, οι 33 Ιουδαϊκές Συναγωγές της πόλης, τα σχολεία της ελληνικής ορθοδόξου κοινότητας, τα 25 τουρκικά σχολεία, τα επτά ισραηλιτικά σχολεία της Alliance Israelite, τα πέντε γαλλικά, τα επτά ιταλικά, τα δυο γερμανικά σχολεία, το διεθνές αγγλικόν παρθεναγωγείον, η αμερικανική γεωργική σχολή, τα έξι βουλγαρικά, τα δύο σερβικά, το ρουμανικό και το αρμενικόν σχολείον. Αντίστοιχα, γίνεται αναφορά στα ελληνικά και μη νοσοκομεία, στις εφημερίδες σε «δημοσιογράφους και εφημεριδογράφους», σε «νεκρά» σήμερα επαγγέλματα, όπως «αμαξηλάται», «ανθρακοπώλαι», βαρελοποιοί, καρροποιοί, «βδελλών έμποροι», αλλά αναφέρονται και οι «αρωματοπώλαι» στην οδό Αγίου Μηνά, οι «αφαλιστικαί εταιρείαι θαλασσίων κινδύνων», τα «βιβλιοπωλεία» στον Φραγκομαχαλά και στη Σαμπρή Πασά, οι «έμποροι στηθοδέσμων (κορσάζ)» στον Φραγκομαχαλά, οι «πωληταί χαβιαριού» στην πλατεία Κολόμβου, οι χρυσοχόοι στη Σαβρή Πασά, οι «πνευματέμποροι» (αλκοόλ) στην Μισσίρ Τσιαρσί.
Κρυμμένα μυστικά
Οσον αφορά τη συγγραφική... εμμονή του Χρίστου Ζαφείρη με τη Θεσσαλονίκη -η παρούσα έκδοση είναι η 7η με πρωταγωνίστρια την πόλη, στην οποία ερχόμενος ως φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ παρέμεινε- ο ίδιος επικαλείται την παροιμία των παλαιών Ηπειρωτών μαστόρων: «Τ'ν πέτρα ξέραμε, τ'ν πέτρα πελεκούσαμε...» και συμπληρώνει ότι «είναι μια ακόμα προσπάθεια και πάντα με αγάπη, να δούμε την πόλη από άλλη σκοπιά. Η πόλη δεν έχει "τελειώσει", έχει ακόμα πολλά κρυμμένα μυστικά, τα οποία πρέπει να δούμε στην πραγματική τους διάσταση».
ΤΗΣ ΓΙΩΤΑΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
ΠΗΓΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ:
http://www.agelioforos.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου